ที่ตั้ง
ตำบลเขานิเวศน์ อำเภอเมืองระนอง
ละติจูดที่ 9° 57′ 3″เหนือ ลองจิจูดที่ 98° 38′ 24″ตะวันออก
เดินทางตามเส้นทางหลวงหมาย 4 เข้าเมืองระนอง เมื่อถึงสี่แยกโรงพยาบาลให้เลี้ยวซ้าย ตรงไปจนถึงพระราชวังรัตนรังสรรค์จำลอง เลี้ยวขวาไปประมาณ 50 เมตร ถึงสามแยกให้เลี้ยวขวาอีกครั้งเพื่อขึ้นเนิน อาคารศาลากลางจังหวัดระนองหลังเก่าอยู่บนเนินเขาทางซ้ายมือของพระราชวังฯ
ประวัติและความสำคัญ
ในคราวที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เสด็จฯ เลียบแหลมมลายู พ.ศ. 2433 พระยารัตนเศรษฐี (คอซิมก๊อง) ได้จัดสร้างพลับพลาที่ประทับไว้บนยอดควนกลางเมืองระนอง สมัยนั้นเรียกกันว่า “พระที่นั่ง” พระองค์ได้ประทับแรมวันที่ 23 – 25 เมษายน และพระราชทานนามว่า “รัตนรังสรรค์” ต่อมาเมื่อครั้งพระยาดำรงสุจริตมหิศรภักดี (คออยู่หงี่ ณ ระนอง) เป็นเจ้าเมืองระนอง ได้ร่วมกับสมุหเทศาภิบาลมณฑลภูเก็ต ดัดแปลงพระที่นั่งรัตนรังสรรค์เสียใหม่ให้เป็นรูปเรือนตึก 2 ชั้น ก่อสร้างเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2444 แล้วใช้อาคารหลังนี้เป็นศาลากลางเมืองระนอง
พ.ศ. 2452 สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ซึ่งต่อมาคือรัชกาลที่ 6 เสด็จฯ ประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้ ประทับแรม ณ พระที่นั่งรัตนรังสรรค์ โดยทางเมืองระนองได้ย้ายที่ทำการศาลากลางออกไปชั่วคราว เมื่อเสด็จฯ อีกครั้งหนึ่งใน พ.ศ. 2460 ก็ประทับแรม ณ พระที่นั่งนี้เช่นกัน
พ.ศ. 2471 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าฯ รัชกาลที่ 7 เสด็จฯ ประพาสเมืองระนอง วันที่ 29 มกราคม ประทับแรม ณ พระที่นั่งรัตนรังสรรค์
พ.ศ. 2507 จังหวัดระนองรื้อถอนอาคารศาลากลางหลังนี้เพื่อก่อสร้างอาคารศาลากลางจังหวัดใหม่อีกครั้งหนึ่ง
แม้รูปแบบอาคารจะเปลี่ยนไปแต่ประวัติศาสตร์สถานที่ยังคงอยู่ กรมศิลปากรจึงประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน
พ.ศ. 2545 จังหวัดระนองได้มีโครงการก่อสร้างพระที่นั่งรัตนรังสรรค์จำลองขึ้นบนเนินชั้นล่างถัดลงมาจากศาลากลาง ต่อมา พ.ศ. 2547 คณะกรรมการบริหารพระที่นั่งรัตนรังสรรค์จำลองได้มีมติให้เรียกชื่อใหม่ว่า “พระราชวังรัตนรังสรรค์ (จำลอง)”
จังหวัดระนองได้ก่อสร้างอาคารศาลากลางหลังใหม่ที่ถนนเพชรเกษม บริเวณบ้านพรรั้ง ตำบลบางริ้น เมื่อแล้วเสร็จก็ย้ายหน่วยราชการทั้งหมดออกไปยังที่ใหม่ใน พ.ศ. 2555 ส่วนศาลากลางหลังเดิมยังคงรักษาไว้ในฐานะโบราณสถานที่อยู่ในพื้นที่ประวัติศาสตร์สำคัญของจังหวัด
กรมศิลปากรขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานตามประกาศวันที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2520
ประกาศในราชกิจจานุเบกษาเล่ม 94 ตอนที่ 39 วันที่ 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2520
